Trong tiến trình lịch sử, loài người luôn không ngừng sáng tạo và phát minh ra những công cụ phục vụ cho cuộc sống. Thang máy cũng là một trong số những phát minh mang tính đột phá đó. Ban đầu, ý tưởng về thang máy chỉ đơn giản là một thiết bị giúp con người di chuyển giữa các tầng mà không cần leo cầu thang bộ, nhưng theo thời gian, ý tưởng này đã được cải tiến, phát triển thành một hệ thống hoàn chỉnh, hiện đại và gắn bó mật thiết với đời sống.
1. Thang máy sơ khai – dấu mốc phát minh vĩ đại của nhân loại
Thang máy không phải là sản phẩm của công nghệ hiện đại. Theo các nhà khoa học nghiên cứu, từ thời La Mã cổ đại, hoàng đế Nero đã sử dụng một dạng “bàn nâng” thô sơ để đưa thú vật và võ sĩ ra đấu trường. Tuy nhiên, người đầu tiên thực sự đặt nền móng cho ý tưởng về thang máy chính là Archimedes – nhà toán học, vật lý và thiên văn học Hy Lạp cổ đại. Khoảng năm 236 trước Công nguyên, ông đã nghiên cứu và chế tạo ra một cơ cấu nâng hạ dùng dây ròng rọc, vận hành nhờ sức người và sức động vật. Thiết bị này được ứng dụng chủ yếu để vận chuyển nước và vật liệu xây dựng.
Đến thời Trung cổ, nhu cầu vận chuyển ngày càng nhiều hơn, thang vận chuyển được nâng lên một tầm cao mới. Vào thế kỷ XVIII, dưới triều vua Louis XV của Pháp, một thiết bị nâng đặc biệt mang tên “Ghế bay” đã được lắp đặt trong cung điện Versailles, dùng để đưa người lên cao nhờ hệ thống pa-lăng và ròng rọc. Đây có thể xem là một trong những tiền thân của thang máy chở người.
Sang thời kỳ Phục hưng, nhiều nhà phát minh như Leonardo Da Vinci hay Ivan Kulibin đã quan tâm tới việc thiết kế hệ truyền động tiên tiến hơn. Kulibin từng phát minh ra một loại thang máy vận hành bằng cơ cấu trục vít – đai ốc, được coi là một bước ngoặt khi lần đầu tiên con người nghĩ tới việc vận chuyển chính bản thân mình bằng thiết bị nâng.
Khi Cách mạng Công nghiệp lần thứ nhất bùng nổ, động cơ hơi nước ra đời và nhanh chóng được ứng dụng vào mọi ngành nghề, trong đó có cả thang máy. Hệ thống nâng hạ hàng hóa, than đá hoạt động nhờ động cơ hơi nước đã xuất hiện và vận hành liên tục, không bị gián đoạn như các cơ cấu truyền thống. Lúc này, tại Anh, hai kiến trúc sư Burton và Hormer đã xây dựng một “phòng đi lên” phục vụ du khách ngắm toàn cảnh London – minh chứng cho việc thang máy không chỉ phục vụ sản xuất mà còn dần bước vào đời sống thường nhật.
Sang thời kỳ Công nghiệp 2.0, yếu tố an toàn trở thành mối quan tâm hàng đầu. Năm 1845, kỹ sư người Ý Gaetano Genovese đã chế tạo một loại thang máy có cabin bằng gỗ, trang bị đèn chiếu sáng, ghế ngồi và đặc biệt là hệ thống hãm an toàn để giữ cabin khi dây cáp bị đứt. Đây được xem là phát minh nền tảng cho việc sử dụng đối trọng và hệ thống hãm khẩn cấp trong thang máy hiện đại.
Đỉnh cao của giai đoạn này là vào năm 1852, khi Elisha Graves Otis, một nhà sáng chế người Mỹ, đã công bố thiết bị an toàn giúp thang máy không rơi tự do khi đứt cáp. Phát minh này đã thay đổi hoàn toàn niềm tin của con người đối với thang máy, mở đường cho việc ứng dụng rộng rãi thiết bị này trong xây dựng và đời sống.
Đến năm 1880, kỹ sư người Đức Werner von Siemens đã cho ra đời chiếc thang máy chạy điện đầu tiên. Cabin được nâng lên nhờ động cơ điện kết hợp bánh răng truyền động. Phát minh này chính thức mở ra kỷ nguyên mới của ngành công nghiệp thang máy – kỷ nguyên thang máy điện.
Từ đây, thang máy không còn là thiết bị xa lạ, mà dần trở thành phương tiện di chuyển quen thuộc, gắn liền với đời sống đô thị hiện đại.
2. Từ công nghiệp đến dân dụng – Thang máy trở thành tiện nghi cuộc sống
Ban đầu, thang máy chủ yếu phục vụ trong khai thác mỏ, nhà kho, nhà máy để vận chuyển hàng hóa. Nhưng cùng với quá trình đô thị hóa, nó nhanh chóng trở thành thiết bị thiết yếu cho các công trình văn phòng, khách sạn và trung tâm thương mại.
Đặc biệt từ nửa sau thế kỷ 20, khi kiến trúc nhà cao tầng lan rộng, thang máy không chỉ phục vụ cho công trình lớn mà còn đi sâu vào nhà ở dân dụng. Ở châu Âu và Mỹ, nhiều tòa nhà cao tầng bắt đầu lắp đặt thang máy để phục vụ cư dân. Đây là bước tiến quan trọng, bởi nhờ có thang máy mà khái niệm “nhà chọc trời” mới trở nên khả thi. Không chỉ giúp con người di chuyển dễ dàng, thang máy còn thay đổi hoàn toàn lối kiến trúc – từ những ngôi nhà thấp tầng truyền thống sang chung cư cao tầng, văn phòng hiện đại.
Thang máy gia đình ra đời như một bước phát triển tất yếu. Với thiết kế nhỏ gọn, tiết kiệm diện tích, vận hành êm và an toàn, thang máy không còn là đặc quyền của các tòa cao ốc mà đã trở thành một phần trong đời sống của nhiều gia đình hiện đại. Ngày nay, bên cạnh tính năng di chuyển, thang máy còn tích hợp công nghệ IoT, thẻ từ, tiết kiệm năng lượng, vừa tăng sự tiện lợi vừa tối ưu chi phí cho người dùng.
3. Lịch sử thang máy tại Việt Nam
Ngành thang máy ở Việt Nam bắt đầu muộn hơn so với thế giới, khoảng giữa thế kỷ 20. Thời kỳ đầu, các công trình lớn như khách sạn, bệnh viện, cơ quan nhà nước mới được lắp đặt thang máy, chủ yếu nhập khẩu từ Liên Xô, Tiệp Khắc và các nước châu Âu.
Đến giai đoạn Đổi mới (sau 1986), nhu cầu xây dựng văn phòng, chung cư cao tầng bùng nổ, kéo theo sự phát triển mạnh mẽ của thị trường thang máy. Nhiều thương hiệu lớn như Otis, Mitsubishi, Fuji, Schindler… xuất hiện tại Việt Nam, cùng với đó là sự ra đời của các doanh nghiệp trong nước sản xuất, lắp ráp và bảo trì.
Từ đầu những năm 2000, thang máy gia đình bắt đầu được quan tâm, đặc biệt tại các đô thị lớn. Với ưu điểm gọn nhẹ, giá thành hợp lý và thiết kế đa dạng, thang máy ngày càng hiện diện nhiều hơn trong nhà ở, biệt thự, liền kề.
Hiện nay, Việt Nam được đánh giá là một trong những thị trường thang máy tăng trưởng nhanh nhất Đông Nam Á, với hàng chục nghìn thang mới được lắp đặt mỗi năm. Song song với đó, các tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) và quy chuẩn kỹ thuật (QCVN) cũng được ban hành, góp phần đảm bảo an toàn cho người sử dụng.
Từ những bước đi đầu tiên trong lịch sử phát triển thang máy cho đến công nghệ tiên tiến ngày nay, NDE tự hào là cầu nối đưa các dòng thang máy gia đình hiện đại, an toàn và tiện nghi đến với người dùng Việt Nam.
Nếu bạn đang phân vân với các sự lựa chọn, hãy liên hệ ngay với thang máy NDE để được nhận tư vấn chi tiết về giải pháp thang máy phù hợp với gia đình bạn.
